معناشناسی عبد و بررسی تطبیقی آن با مفهوم انسان کامل

چکیده: انسان کامل مفهومی است که از دیرباز مورد توجه مذاهب و مکاتب مختلف بوده و اندیشمندان اسلامی نیز از منظر های مختلف به بررسی مفهومی آن پرداخته اند. با این حال، تاکنون تحقیقی نظام مند - بر اساس روش های جدید معناشناسی- بر مفهوم انسان کامل، از دیدگاه قرآن صورت نپذیرفته است. بنابر این، وارد-شدن در حوزه ی معناشناسی واژگان قرآنی و تبیین واژه های مهم، بر اساس کاربرد های قرآنی و جدا از پیش داوری ها از مهم ترین مسائلی است که برای رسیدن به فهم صحیح و عمیق معارف قرآن کریم ضروری می نماید. از این رو در پژوهش حاضر، با تکیه بر خود آیات قرآن و بر مبنای روش معناشناسی، به بررسی نظام مند در دو محور مجزا، یعنی، معناشناسی واژه عبد و شناخت حوزه های معنایی انسان در قرآن کریم پرداخته است. این کار را با تعیین حوزه های معنایی انسان در چارچوب «روابط معنایی»، مانند «هم معنایی» و «شمول معنایی» آغاز نموده و از این راه معانی نسبی«انسان»، «بشر» و «آدم» را مورد ارزیابی قرار داده، سپس معنای «عبد» را به عنوان یکی از کلمات کلیدی مرتبط با مفهوم انسان در نظام قرآنی بررسی کرده است. در ادامه فرایند پیچیده مفهوم انسان کامل را که در لایه های مختلف معنایی به صورت شبکه ای در قرآن گسترده شده، مورد کنکاش قرار گرفته است. در پی این تحلیل معناشناختی، حوزه های معنایی انسان در قرآن مشخص و به دنبال آن معانی نسبی و مراتب مختلف عبد نیز شناسایی شده است. در پایان، جهت دستیابی به شبکه معنایی انسان کامل، این دو میدان معناشناختی با یکدیگر مقایسه و تطبیق داده شده است. کلید واژه: انسان، عبد، معناشناسی، قرآن، انسان کامل.